रूद्राष्टाध्यायी



किस वस्तु से अभिषेक करने से क्या लाभ मिलता हैः-
  1. दूध से अभिषेक करने से प्रमेह दूर होवे
  2. गन्ने से रस से धन की प्राप्ति होवे
  3. ग्रह बाधा हेतु सरसों का तेल
  4. धन लाभ हेतु, कर्ज से मुक्ति हेतु फलों के रस से 
  5. शहद से करने पर तंत्र बाधा नष्ट होवे, धन प्राप्ति होवे
  6. इतर से मिले जल से करने पर शरीर की बीमारी नष्ट होवे
  7. संतान प्राप्ति हेतु शहद मिश्रित गंगाजल
  8. वाहन व पशु प्राप्ति हेतु दही से 
  9. रोग-दोष से मुक्ति हेतु कुशा के जल से 
  10. शक्कर मिले जल से पुत्र की प्राप्ति होवे
  11. सरसों के तेल से करने पर शत्रु नष्ट होवे, विवाद, सम्पत्ति, मुकदमे आदि मे विजय प्राप्त होवे
  12. नवग्रह शांति के लिए कच्चे दूध, गंगाजल, काले तिल, दाल आदि लेना चाहिए।
रूद्राष्टाध्यायी में 10 अध्याय हैं जो निम्न हैंः-
  • शिवसंकल्प सूक्त
  • पुरूष सूक्त
  • अप्रतिरथ सूक्त
  • मैत्र सूक्त
  • नमकाध्याय (रूद्र सूक्त)
  • महच्छिर (सोम स्तवन)
  • जटा (मरूत स्तवन)
  • चमकाध्याय (अग्नि स्तवन)
  • शान्त्याध्याय
  • स्वस्तिप्रार्थनाध्याय
रूद्रपाठ के पांच भेदः-

(1) रुपक या षडगंपाठ -

शिव कल्प शुक्त --------1. प्रथम हृदय रूपी अंग है
पुरुष शुक्त ---------------2. द्वितीय सर रूपी अंग है ।
अप्रतिरथ सूक्त ---------3. कवचरूप चतुर्थ अंग है ।
मैत्सुक्त -----------------4. नेत्र रूप पंचम अंग कहा गया है ।
शतरुद्रिय ---------------5. अस्तरूप षष्ठ अंग खा गया है ।

इस प्रकार - सम्पूर्ण रुद्रश्त्ध्ययि के दस अध्यायों का षडडंग रूपक पाठ कहलाता है षडडंग पाठ में विशेष बात है की इसमें आठवें अध्याय के साथ पांचवे अध्याय की आवृति नही होती है ।
-------------------------------------------------------------------------------------
(2) रूद्री या एकादशिनी-

रुद्राध्याय की गयी ग्यारह आवृति को रुद्री या एकादिशिनी कहते है रुद्रो की संख्या ग्यारह होने के कारण ग्यारह अनुवाद में विभक्त किया गया है ।
-------------------------------------------------------------------------------------
(3) लघुरूद्र-

एकादिशिनी रुद्री की ग्यारह अव्रितियों के पाठ के लघुरुद्रा पाठ रखा गया है ।
यह लघु रूद्र अनुष्ठान एक दिन में ग्यारह ब्राह्मणों का वरण करके एक साथ संपन्न किया जा सकता है । तथा एक ब्राह्मण द्वारा अथवा स्वयं ग्यारह दिनों तक एक एकादिशिनी पाठ नित्य करने पर भी लघु रूद्र संपन्न होती है ।
-------------------------------------------------------------------------------------
(4) महारूद्र-

लघु रूद्र की ग्यारह आवृति अर्थात एकादिशिनी रुद्री का 121 आवृति पाठ होने पर महारुद्र अनुष्ठान होता है । यह पाठ ग्यारह ब्राह्मणों द्वारा 11 दिन तक कराया जाता है ।
-------------------------------------------------------------------------------------
(5) अतिरूद्र- 

महारुद्र की 11 आवृति अर्थात एकादिशिनी रुद्री का 1331 आवृति पथ होने से अतिरुद्र अनुष्ठान संपन्न होता है और ये :-
(1)अनुष्ठात्मक (2) अभिषेकात्मक (3) हवनात्मक , तीनो प्रकार से किये जा सकते है शास्त्रों में इन अनुष्ठानो की अत्यधिक फल है व तीनो का फल समान है।

=======================================================================
ॐ नमः शिवाय 
=======================================================================
प्रथम अध्याय (शिवसंकल्पसूक्त)
--------------------------------------
यज्जाग्रतो दूरमुदैति दैवं तदु सुप्तस्य तथैवैति ।
दूरंगं ज्योतिषां ज्योतिरेकं तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु ।।

येन कर्मण्यपसो मनीषिणो यज्ञे कृण्वन्ति विदथेषु धीराः ।
यदपूर्वं यक्षमन्तः प्रजानां तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु ।।

यत्प्रज्ञानमुत चेतो धृतिश्च यज्ज्योतिरन्तरमृतं प्रजासु ।
यस्मान्न ऋते किंचन कर्म क्रियते तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु ।।

येनेदं भूतं भुवनं भविष्यत् परिगृहीतममृतेन सर्वम् ।
येन यज्ञस्तायते सप्तहोता तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु ।।

यस्मिन्नृचः साम यजूंषि यस्मिन् प्रतिष्ठिता रथनाभाविवाराः ।
यस्मिंश्चित्तं सर्वमोतं प्रजानां तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु ।।

सुषारथिरश्वानिव यन्मनुष्यान्नेनीयतेsभीशुभिर्वाजिन इव ।
हृत्प्रतिष्ठं यदजिरं जविष्ठं तन्मे मनः शिवसंकल्पमस्तु ।।


=======================================================================
ॐ नमः शिवाय 
=======================================================================
द्वितीय अध्याय (पुरुष सूक्त)
--------------------------------------
सहस्त्रशीर्षा पुरुष:सहस्राक्ष:सहस्रपात् ।
स भूमि सर्वत: स्पृत्वाSत्यतिष्ठद्द्शाङ्गुलम् ।।

पुरुषSएवेदं सर्व यद्भूतं यच्च भाव्यम् ।
उतामृतत्यस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ।।

एतावानस्य महिमातो ज्यायाँश्च पूरुषः ।
पादोSस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ।।

त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुष:पादोSस्येहाभवत्पुनः ।
ततो विष्वङ् व्यक्रामत्साशनानशनेSअभि ।

ततो विराडजायत विराजोSअधि पूरुषः ।
स जातोSअत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुर: ।।

तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत: सम्भृतं पृषदाज्यम् ।
पशूंस्न्ताँश्चक्रे वायव्यानारण्या ग्राम्याश्च ये ।।

तस्माद्यज्ञात् सर्वहुतSऋचः सामानि जज्ञिरे ।
छन्दाँसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ।।

तस्मादश्वाSअजायन्त ये के चोभयादतः ।
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाताSअजावयः ।।

तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन् पूरुषं जातमग्रत: ।
तेन देवाSअयजन्त साध्याSऋषयश्च ये ।।

यत्पुरुषं व्यदधु: कतिधा व्यकल्पयन् ।
मुखं किमस्यासीत् किं बाहू किमूरू पादाSउच्येते ।।

ब्राह्मणोSस्य मुखमासीद् बाहू राजन्य: कृत: ।
ऊरू तदस्य यद्वैश्य: पद्भ्या शूद्रोSअजायत ।।

चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षो: सूर्यो अजायत ।
श्रोत्राद्वायुश्च प्राणश्च मुखादग्निरजायत ।।

नाभ्याSआसीदन्तरिक्ष शीर्ष्णो द्यौः समवर्त्तत ।
पद्भ्यां भूमिर्दिश: श्रोत्रात्तथा लोकांर्Sअकल्पयन् ।।

यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।
वसन्तोSस्यासीदाज्यं ग्रीष्मSइध्म: शरद्धवि: ।।

सप्तास्यासन् परिधयस्त्रि: सप्त: समिध: कृता: ।
देवा यद्यज्ञं तन्वानाSअबध्नन् पुरुषं पशुम्  ।।

यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमान: सचन्त यत्र पूर्वे साध्या: सन्ति देवा: ।।

MORE UNDER CONSTRUCTION...

3 comments:

  1. आगे के अध्याय भी दीजिये 🙏

    ReplyDelete
  2. अष्टाध्यायी रुद्रि – तृतीय अध्याय १७ श्लोक
    • तृतीध्याय का अप्रतिरथसूक्त कवच है ।
    तृतीयाध्याय के देवता देवराज इन्द्र हैँ तथा अप्रतिरथ सूक्त के रुप मेँ प्रसिद्ध है । कुछ विद्वान आशुः शिशानः से अमीषाज्चित्तम् पर्यन्त द्वादश मन्त्रो को स्वीकारते हैं तो कुछ विद्वान अवसृष्टा से मर्माणि ते पर्यन्त 5मन्त्रोँ का भी समावेश करते हैँ । इन मन्त्रोँ के ऋषि अप्रतिरथ हैँ । इन मन्त्रोँ द्वारा इन्द्र की उपासना द्वारा शत्रुओँ स्पर्शाधको का नाश होता है । प्रथम मन्त्र "ऊँ आशुः शिशानो .... का अर्थ देखेँ त्वरा से गति करके शत्रुओँ का नाश करने वाला , भयंकर वृषभ की तरह, सामना करने वाले प्राणियोँ को क्षुब्ध करके नाश करने वाला . मेघ की तरह गर्जना करने वाला , शत्रुओँ आवाहन करने वाला . अति सावधान , अद्वितीय वीर , एकाकी पराक्रमी . देवराज इन्द्र शतशः सेनाओँ पर विजय प्राप्त करता है ।

    रुद्रस्तुति
    आशुः शिशानो वृषभो न भीमो घनाघनः क्षोभणश्चर्षणीनाम् ॥
    सङ्क्रन्दनोऽ निमिष एकवीरः शतसेना अजयत्साकमिन्द्रः ॥ १॥

    सङ्क्रन्दनेनानिमिषेण जिष्णुना युत्कारेण दुश्च्यवनेन धृष्णुना ।
    तदिन्द्रेण जयत तत्सहध्वं युधो नर इषुहस्तेन वृष्णा ॥ २॥

    स इषुहस्तैः सनिषङ्गिभिर्वशी संस्रष्टा स युध इन्द्रोगणेन ॥
    संसृष्टजित्सौमपा बाहुशर्द्ध्युग्रधन्वा प्रतिहिताभिरस्ता ॥ ३॥

    बृहस्पते॒ परिदीया रथेन रक्षोहाऽमित्रान् अपबाधमानः ॥
    प्रभञ्जन्त्सेनाः प्रमृणो युधाजयन्नस्माकमेध्यविता रथानाम् ॥ ४॥

    बलविज्ञायस्स्थविर प्रवीरः सहस्वान्वाजी सहमान उग्रः ॥
    अभिवीरोऽभिसत्त्वा सहोजा जैत्रमिन्द्ररथमात्तिष्ठ गोवित् ॥ ५॥

    गोत्रभिदं गोविदं वज्रबाहुं जयन्तमज्म प्रमृणन्तमोजसा ॥
    इमं सजाता अनुवीरयध्वमिन्द्रं सखायोऽनुसंरभध्वम् ॥ ६॥

    अभिगोत्राणि सहसाऽभिगाहमानोऽदयोवीरः शतमन्युरिन्द्रः ।
    दुश्च्यवनः पृतनाषाडयुध्योऽस्माकं सेनाः प्रावतु युत्सु ॥ ७॥

    इन्द्र आसां नेता बृहस्पतिर्दक्षिणायज्ञ पुर एतु सोमः ॥
    देवसेनानाममिभञ्जतीनां मरुतो यन्त्वग्रम् ॥ ८॥

    इन्द्रस्य वृष्णो वरुणस्य॒ राज्ञ आदित्यानां मरुतां शर्ध उग्रम् ॥
    महामनसां भुवनच्यवानां घोषो देवानां जयतामुदस्थात् ॥ ९॥

    उद्धर्षय मघवन्नायुधान्यत्सत्त्वनां मामकानां मनांसि ।
    उद्र्वृत्रहन् वाजिनां वाजिनान्युद्रथानां जयतामुद्यन्तु घोषाः ॥ १०॥

    अस्माकमिन्द्रः समृतेषु ध्वजेष्वस्माकं या इषवस्ताः जयन्तु ॥
    अस्माकं वीरा उत्तरे भवन्त्व॒स्माँ उ देवा अवताहवेषु ॥ ११॥

    अमीषां चित्तं प्रतिलोभयन्ती गृहाणाङ्गान्यप्वपरेहि ॥
    अभिप्रेहि निर्दह हृत्सु शोकैरन्धेनामित्रास्तमसा सचन्ताम् ॥ १२॥

    अवसृष्टा परापतशरव्ये ब्रह्मसंशिते ।
    गच्छामित्रान् प्रपद्यस्व मामीषां कञ्चनोच्छिषः ॥ १३॥

    प्रेत जयत नर इन्द्रो वः शर्म यच्छन्तु ॥
    उग्रा वः सन्तु बाहवोऽनाधृष्याः व यथा असथ ॥ १४॥

    असौ या सेना मरुतः परेषाम्मभ्यैति न ओजसा स्पर्धमाना ॥
    तां गूहत तमसाऽपव्रतेन यथाऽमी अन्योऽन्यं न जानन् ॥ १५॥

    यत्र बाणाः सम्पतन्ति कुमारा विशिखा इव ।
    तन्न इन्द्रो बृहस्प्पतिरदितिः शर्म यच्छतु विश्वाहा शर्म यच्छतु ॥ १६॥

    मर्माणि ते वर्मणा च्छादयामि सोमस्त्वा राजाऽमृतेनानुवस्ताम् ॥
    उरोर्वरीयो वरुणस्ते कृणोतु जयन्तं त्वा देवा अनुमदन्तु ॥ १७॥

    इति रुद्रे तृतीयोऽध्यायः ॥ ३

    ReplyDelete
  3. अष्टाध्यायी रुद्रि – चतुर्थ अध्याय १७ श्लोक
    • चतुर्थाध्याय का मैत्रसूक्त नेत्र है ।
    चतुर्थाध्याय मे सप्तदश मन्त्र हैँ जो मैत्रसूक्त के रुप मेँ प्रसिद्ध है । इन मन्त्रो मेँ भगवान सूर्य की स्तुति है " ऊँ आकृष्णेन रजसा " मेँ भुवनभास्कर का मनोरम वर्णन है । यह अध्याय सूर्यनारायण का है ।

    सूर्यस्तुति
    विभ्राड् बृहत्पिबतु सोम्यं मध्वायुर्दधद्यज्ञपतावविहृतम् ॥
    वातजूतो योऽभिरक्षतित्मनाप्रजाः पुपोष पुरुधा विराजति ॥ १॥

    उदुत्त्यं जातवेदसं देवमुदवहन्ति हन्ति केतवो दृशे विश्वाय सूर्यम् ॥ २॥

    येन पावकचक्षसा भुरण्यन्तं जनाँ त्वं वरुण पश्यसि ॥ ३॥

    दैव्यावद्ध्वर्यू आगतं रथेन सूर्यत्वचा ॥
    मद्धा यज्ञं समञ्जाथे ॥ तं प्रत्क्नथा अयं वेनश्चित्रं देवानाम् ॥ ४॥

    तं प्रत्नथा पूर्वथा विश्वथेमथा ज्येष्ठतातिं बर्हिषदं स्वर्विदम् ॥
    प्रतीचीनं वृजनं दोहसे धुनिमाशुं जयन्तमनुयासु वर्धसे ॥ ५॥

    अयं वेनश्चोदयत्पृश्निगर्भाज्ज्योतिर्जरायुः रजसो विमाने ।
    इममपां सङ्गमे सूर्यस्य॒ शिशुं न विप्राः मतिभिः रिहन्ति ॥ ६॥

    चित्रं देवानामुदगादनीकं चक्षुर्मित्रस्य॒ वरुणस्याग्नेः ॥
    आप्राद्यावापृथिवी अन्तरिक्षं सूर्य॑ आत्मा जगतस्तस्थुषश्च ॥ ७॥

    आन इडाभिः विदथे सुशस्ति विश्वानरः सविता देव एतु ॥
    अपि यथा युवानो मत्सथा नो विश्वं जगदभिपित्वे मनीषा ॥ ८॥

    यदद्य कच्च वृत्रहन्नुदगा अभिसूर्य ॥ सर्वं तदिन्द्र ते वशे ॥ ९॥
    तरणिर्विश्वदर्शतो ज्योतिष्कृदसि सूर्य । विश्वमाभासि रोचनम् ॥ १०॥
    तत्सूर्यस्य देवत्वं तन्महित्वं मध्या कर्तोः वितत सञ्जभार ॥
    यदेदयुक्तहरितः सधस्थादाद्रात्रीवासस्तनुते सिमस्मै ॥ ११॥

    तन्मित्रस्य वरुणस्याभिचक्षे सूर्योरूपं कृणुते द्योरुपस्थे ।
    अनन्तमन्यद्रुशदस्य॒ पाजः कृष्णमन्यद्धरितः सम्भरन्ति ॥ १२॥

    बण्महानसि सूर्य बडादित्य महानसि ॥
    महस्ते सतो महिमा पनस्यतेऽद्धा देव महानसि ॥ १३॥

    बट्सूर्य्य श्रवसा महानसि सत्रादेव महानसि ।
    मन्हा देवानामसुर्यः पुरोहितो विभुज्योतिरदाभ्यम् ॥ १४॥

    श्रायन्त इव॒ सूर्य विश्वेदिन्द्रस्य भक्षत ॥
    वसूनिजाते जनमाने ओजसा प्रतिभागं न दीधिम ॥ १५॥

    अद्य देवा उदिता सूर्यस्य निरंहसः पिपृता निरवद्यात्
    तन्नो मित्रो वरुणो मां महन्तामदितिः सिन्धुः पृथिवी उत द्यौः ॥ १६॥

    आकृष्णेन रजसाऽऽवर्तमानो निवेशयन्नमृतं मर्त्यञ्च ॥
    हिरण्ययेन सविता रथेन देव आयाति भुवनानि पश्यन् ॥ १७॥

    इति रुद्रे चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४

    ReplyDelete